هادی حسن زاده عراقی؛

مقدمه

مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌های دیپلماتیک در دهه‌های اخیر است که تأثیرات گسترده‌ای بر امنیت و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی دارد. در این میان، نقش روسیه به عنوان یکی از بازیگران کلیدی منطقه و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، بسیار برجسته شده است. روسیه نه تنها به عنوان متحد استراتژیک ایران شناخته می‌شود، بلکه در مذاکرات غیرمستقیم میان تهران و واشینگتن نیز نقشی تعیین‌کننده ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی دقیق نقش روسیه در روند مذاکرات ایران و آمریکا، دلایل عدم توافق نهایی، و این پرسش می‌پردازد که آیا شرق (به ویژه روسیه و چین) تمایلی به برقراری روابط ایران با غرب دارند یا خیر.

پیشینه و چارچوب مذاکرات ایران و آمریکا

مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا از سال ۲۰۱۵ با توافق برجام آغاز شد که هدف آن محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها بود. اما خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ، باعث تشدید تنش‌ها و توقف مذاکرات شد. در سال‌های اخیر، با تغییر دولت‌ها و افزایش فشارهای اقتصادی، مذاکرات غیرمستقیم و مستقیم در چندین مرحله در کشورهای ثالث مانند عمان و مسقط برگزار شده است.

در این مذاکرات، روسیه به عنوان یکی از سه کشور عضو گروه ۱+۵ (به همراه چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) نقش میانجی و داور را پیشنهاد داده است. این نقش شامل نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و نظارت بر اجرای توافق احتمالی است.

نقش روسیه در مذاکرات: میانجی یا بازیگر استراتژیک؟

روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا نقش چندوجهی دارد:

• حمایت از ایران: روسیه به عنوان متحد استراتژیک ایران، از مواضع تهران در مذاکرات حمایت می‌کند و تلاش دارد منافع ایران را در برابر فشارهای غرب حفظ کند.
• پیشنهاد میانجیگری: مسکو بارها پیشنهاد داده که نقش میانجی را در مذاکرات ایفا کند و حتی میزبان مذاکرات مستقیم باشد. این اقدام می‌تواند به کاهش تنش‌ها کمک کند، اما همزمان موقعیت روسیه را در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کند.
• نقش داوری: یکی از مهم‌ترین پیشنهادهای روسیه، نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران است که در صورت توافق، به روسیه سپرده می‌شود تا از تخطی احتمالی ایران یا آمریکا جلوگیری کند. این نقش داوری به روسیه قدرت نظارتی و سیاسی قابل توجهی می‌دهد.

این نقش‌ها نشان می‌دهد که روسیه نه صرفاً به عنوان یک میانجی بی‌طرف، بلکه به عنوان یک بازیگر فعال و استراتژیک در مذاکرات حضور دارد.

دلایل عدم توافق نهایی و تأثیر روسیه

عدم توافق نهایی میان ایران و آمریکا ریشه در چند عامل کلیدی دارد که نقش روسیه در برخی از آنها برجسته است:

1. تضمین‌های اجرایی و سیاسی: ایران خواهان تضمین‌های قوی برای جلوگیری از خروج یکجانبه آمریکا از توافق است. پیشنهاد ایران تصویب توافق در کنگره آمریکا بود، اما این امر به دلیل ساختار سیاسی آمریکا و نفوذ لابی‌های مخالف، غیرممکن به نظر می‌رسد. در نتیجه، ایران خواستار نقش روسیه به عنوان داور و ضامن اجرای توافق شده است. این موضوع باعث پیچیدگی مذاکرات شده است.
2. منافع استراتژیک روسیه: روسیه با پذیرش نقش داوری و میانجیگری، نفوذ خود را در منطقه افزایش می‌دهد و می‌تواند از این موقعیت برای فشار بر غرب و ایران استفاده کند. این مسأله باعث شده که برخی تحلیلگران معتقد باشند روسیه عمداً روند مذاکرات را پیچیده و طولانی می‌کند تا منافع خود را تضمین کند.
3. تنش‌های ژئوپلیتیک: همزمان با مذاکرات هسته‌ای، روسیه درگیر جنگ اوکراین و تنش با غرب است. این وضعیت باعث شده که مسکو از مذاکرات ایران و آمریکا به عنوان اهرمی برای کاهش فشارهای غرب بر خود استفاده کند.
4. رقابت شرق و غرب بر سر ایران: چین و روسیه به عنوان متحدان ایران، تمایل دارند ایران را در حوزه نفوذ خود حفظ کنند و از نزدیک شدن بیش از حد ایران به غرب جلوگیری کنند. این رقابت باعث می‌شود مذاکرات به جای تسهیل، گاهی پیچیده‌تر شود.

آیا شرق نمی‌خواهد غرب با ایران رابطه برقرار کند؟

این پرسش مهم را باید در چارچوب منافع و استراتژی‌های منطقه‌ای و جهانی بررسی کرد:

• روسیه: علاقه‌مند به حفظ نفوذ خود در ایران و منطقه است. روسیه از تقویت روابط ایران با غرب نگران است، زیرا ممکن است نفوذ مسکو را کاهش دهد. بنابراین، روسیه با پیشنهاد نقش داوری و میانجیگری، همزمان می‌کوشد مذاکرات را کنترل کند و مانع از نزدیکی سریع ایران به غرب شود.
• چین: برخلاف روسیه، چین بیشتر به توسعه روابط اقتصادی و انرژی با ایران علاقه‌مند است و تمایل دارد ایران را به عنوان شریک استراتژیک در پروژه‌های بزرگ مانند جاده ابریشم جدید حفظ کند. چین از کاهش تنش‌ها حمایت می‌کند اما در عین حال نمی‌خواهد نقش روسیه در منطقه تضعیف شود.
• غرب: آمریکا و کشورهای اروپایی خواهان محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و بازگشت به توافق برجام هستند، اما به دلیل نگرانی‌های امنیتی و سیاسی، تضمین‌های قوی می‌خواهند که ایران به سلاح هسته‌ای دست نیابد.

بنابراین، شرق به صورت کلی مخالف برقراری روابط ایران با غرب نیست، اما منافع و رقابت‌های استراتژیک میان روسیه و چین باعث شده که این روند پیچیده و کند باشد.

پیامدهای نقش روسیه در مذاکرات بر روابط بین‌المللی

• تقویت جایگاه روسیه: نقش داوری و میانجیگری در مذاکرات، جایگاه روسیه را به عنوان بازیگر کلیدی در سیاست خاورمیانه تثبیت می‌کند.
• پیچیدگی مذاکرات: دخالت روسیه باعث شده مذاکرات به جای تسهیل، گاهی به بن‌بست نزدیک شود، زیرا روسیه منافع خاص خود را دنبال می‌کند.
• تأثیر بر امنیت منطقه‌ای: ادامه تنش‌ها و عدم توافق می‌تواند به افزایش ناامنی در منطقه منجر شود و فرصت‌های همکاری بین‌المللی را کاهش دهد.
• رقابت شرق و غرب: نقش روسیه بخشی از رقابت گسترده‌تر بین شرق و غرب برای نفوذ در ایران و منطقه است که در آینده نیز ادامه خواهد داشت.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

نقش روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا بسیار کلیدی و پیچیده است. روسیه به عنوان متحد استراتژیک ایران و بازیگری مهم در معادلات جهانی، با پذیرش نقش میانجی و داور، نفوذ خود را افزایش داده و در عین حال روند مذاکرات را پیچیده کرده است. این نقش باعث شده که تضمین‌های مورد نظر ایران برای جلوگیری از خروج یکجانبه آمریکا از توافق، به روسیه واگذار شود که خود عاملی برای طولانی شدن و عدم توافق نهایی است.

از سوی دیگر، رقابت‌های استراتژیک میان شرق (روسیه و چین) و غرب بر سر ایران باعث شده که روند نزدیکی ایران به غرب به کندی پیش رود. اگرچه شرق به صورت کلی مخالف برقراری روابط ایران با غرب نیست، اما منافع متضاد روسیه و چین در این زمینه، روند مذاکرات را پیچیده کرده است.

در نهایت، دستیابی به توافقی پایدار نیازمند اراده سیاسی قوی از سوی همه طرف‌ها، کاهش رقابت‌های استراتژیک و افزایش اعتماد متقابل است. نقش روسیه به عنوان میانجی و داور می‌تواند در این مسیر مفید باشد اگر با شفافیت و همکاری متقابل همراه شود، وگرنه ممکن است خود به یکی از موانع اصلی توافق تبدیل شود.

منابع

1. «نقش روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا»، دنیای اقتصاد، ۲۲ آوریل ۲۰۲۵
2. «نقش کلیدی روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا؛ چرا اورانیوم ایران به مسکو می‌رود؟»، خبرآنلاین، ۲۱ آوریل ۲۰۲۵
3. «روسیه، ضامن احتمالی توافق هسته‌ای ایران – آمریکا»، عصر ایران، ۲۲ آوریل ۲۰۲۵
4. «پررنگ‌تر شدن نقش روسیه در مذاکرات هسته‌ای ایران»، شرق، ۲۳ آوریل ۲۰۲۵
5. مصاحبه با کامران متین، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه ساسکس، Iran International، ۲۱ آوریل ۲۰۲۵
6. «نقش روسیه و چین در مذاکرات ایران و آمریکا»، YouTube، ۲۲ آوریل ۲۰۲۵

Citations:
[1] نقش روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا – دنیای اقتصاد https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-64/4173442-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7
[2] نقش روسیه و چین در مذاکرات ایران و آمریکا – YouTube https://www.youtube.com/watch?v=wFDqIY8PHtk
[3] نقش کلیدی روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا؛چرا اورانیوم ایران به مسکو … https://www.khabaronline.ir/news/2052715/%D9%86%D9%82%D8%B4-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AF%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%88%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
[4] نقش روسیه در مذاکره ایران و آمریکا چیست؟ – فرهیختگان آنلاین https://farhikhtegandaily.com/news/205541/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/
[5] نقش روسیه و تاثیر آن بر مذاکرات ایران و آمریکا – YouTube https://www.youtube.com/watch?v=C6DpvPPdFTM
[6] روسیه ، ضامن احتمالی توافق هسته ای ایران – امریکا / 3 گزینه عراقچی … https://www.asriran.com/fa/news/1053526/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%B6%D8%A7%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7-3-%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DA%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%BE-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF
[7] پررنگ تر شدن نقش روسیه در مذاکرات هستهای ایران /از دیدار پوتین و … https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-6/997559-%D9%BE%D8%B1%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D9%88%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DA%86%DB%8C-%D9%88%DB%8C%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88
[8] نقش پنهان روسیه در آینده توافق ایران و آمریکا – فرارو https://fararu.com/fa/news/856376/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7